导图社区 中医基础理论(一)
中医基础理论(一)的思维导图,中医学是发祥于中国古代的研究人体生命、健康、疾病防治的科学。中医学具有独特的理论体系,丰富的临床经验和科学的思维方法。
编辑于2023-06-29 12:27:37 山东省中医基础理论(一)
六腑
胆
胆者,中正之官,决断出焉 胆者,中精之腑
贮藏和排泄胆汁
主决断
生理功能
小肠
小肠者,受盛之官,化物出焉 小肠者,受盛之腑
主受盛化物
一是小肠接受由胃腑下传的食糜而盛纳之,即受盛作用。 二是脾气对小肠中的食糜进一步消化,化为精微和糟粕两部分,即化物作用。
主沁别清浊
清者由小肠吸收,经脾气传输全身 浊者由小肠之气的作用,传到大肠
小肠主液
利小便所以实大便
生理功能
胃
胃者,五谷之腑;有“太仓” “五谷气血之海”“五脏六腑之海也”之称
生理特性
胃气下降
喜润恶燥
主受纳水谷
主腐熟水谷
生理功能
大肠
大肠者,传导之官,变化出焉
主传化糟粕
大肠主津
膀胱
膀胱者,州都之官,津液藏焉
汇聚水液
贮存和排泄尿液
三焦
三焦者,决渎之官,水道出焉
通行诸气
运行津液
生理功能
上焦如雾,中焦如沤,下焦如渎
孤府
五脏
肝
肝者,将军之官,谋虑出焉 肝者,罢极之本,魂之居也
主疏泄
促进脾胃运化和胆汁的分泌排泄
促进血液和津液的运行输布
促进排精和行经
调畅情志
主藏血
化生和濡养魂,维持正常神志及睡眠
濡养肝及筋目
为经血之源
涵养肝气
调节血量
防止出血
生理功能
生理特性
喜条达而恶抑郁
肝为刚脏
肝气升发
心
心者,君主之官也,神明出焉 心者,生之本,神之变也
主藏神
广义之神
广义之神,是整个人体生命活动的主宰和总体现
狭义之神
狭义之神,是指人的意识,思维,情感,性格等精神活动。
生理特性
心为阳脏而主通明
心气下降
主血脉
心、血、脉三者密切相连
血液在脉中正常运行,必须以心气充沛,血液充盈,脉道通利为基本条件,其中,心脏的正常搏动起着主导作用
主行血
主生血
生理功能
脾
脾胃,仓廪之官,五味出焉
主运化
主运化水谷精微和津液
运化食物
水谷精微
运化水液
津液
脾气转输津液的途径及方式有四: 一是上输于肺 二是向四周布散,以灌四傍 三是将胃,小肠,大肠中的部分水液经过三焦下输膀胱 四是居中而枢转津液
生理特性
脾为后天之本,气血生化之源
脾喜燥恶湿
有脾生湿、湿困脾、 脾恶湿、脾燥则升等说法
脾主升清
脾为孤脏
主统血
指脾气具有统摄,控制血液在脉中正常运行而不逸出脉外的作用。
生理功能
肺
肺者,相傅之官,治节出焉 肺者,气之本,魄之处也
主气司呼吸
主呼吸之气
主一身之气
对宗气的生成
对全身气机的调节
生理特性
肺主宣发肃降
肺为华盖
肺为娇脏
朝百脉,主治节
主行水
肺气的宣发和肃降运动推动和调节全身水液的输布和排泄
生理功能
肾
肾者,作强之官,伎巧迎焉 肾者,主蛰,封藏之本,精之处也
生理特性
主蛰守位
肾气上升
主纳气
肺为气之主,肾为气之根
藏精
主生长发育生殖与脏腑气化
主水
绪论
中医学的基本概念
中医学是发祥于中国古代的研究人体生命、健康、疾病防治的科学。 中医学具有独特的理论体系,丰富的临床经验和科学的思维方法。
整体观念
辨证论治
病,证,症
异病同治 同病异治
辨证
论治
中医学理论体系
形成
形成的基础
古代自然科学的渗透
古代哲学思想的影响
对生命现象的长期观察
长期医疗经验的积累
初步形成
发源于先秦之春秋战国 最迟在战国至秦汉时期 已初步形成
形成的标志
《黄帝内经》《难经》 《伤寒杂病论》《神农本草经》四大经典 标志着中医理论体系的确立
中医理论体系形成的标志
《黄帝内经》是我国现存最早的一部医学著作 是中医理论体系形成的标志, 为中医学的发展奠定了坚实的理论基础
医家之宗
巜伤寒杂病论》东汉末年张仲景
我国第一部临床医学专著发展和完善了六经辨证和脏腑辨证体系。 树立了辨证论治的原则和典范,被称为方书之祖。 尤其在脉诊和经络命名三焦方面补之不足。
巜神农本草经》我国最早的药学专著
根据药物毒性的大小,分为上,中,下三品。提出四气五味的药性理论。
发展
魏晋隋唐宋时期
晋·皇甫谧巜针灸甲乙经》
我国现存最早的针灸学专著
晋·王叔和《脉经》
第一部脉学专著 论述24病脉 提倡寸口诊法
隋·巢元方《诸病源候论》
我国第一部病因病机证候学专著
唐·孙思邈《千金方》
我国第一部医学百科全书
宋·陈无择巜三因极一病证方论》
提出“三因学说”
内因:七情内伤
外因:六淫
不内外因:刀虫兽伤
宋·钱乙巜小儿药证直诀》
发展了辩证论治的理论体系
金元四大家
明清时期
精气学说
概念
精气
精
源于“水地说”
气
源于“云气说”
内容
1、宇宙万物是由精或气构成的. 精气两种存在形式:①无形状态②有形状态 2、精气是天地万物相互联系的中介
精气的运动和变化
气机
气的运动称为“气机”
主要有升、降、聚、散四种
天地精气化生为人
阴阳学说
概念
含义
是对自然界相互关联的某些事物或现象对立双方属性的概括
相对性和绝对性
相对性
因比较的对象的改变而改变
阴阳属性可互相转化
阴阳之中复有阴阳
不可变性,即绝对性
内容
对立制约
属性相反的阴阳双方在一个统一体中的相互斗争、相互制约和相互排斥o
互根互用
指一切事物或现象中相互对立着的阴阳两个方面,具有相互依存,互为根本的观系。
孤阴不生,独阳不长 阴阳离决,精气乃绝
阴在内,阳之守也; 阳在外,阴之使也
交感互藏
阴阳交感,是指阴阳二气在运动中相互感应而交合o 阴阳交感是宇宙万物赖以生成和变化的根源 阴阳互藏是指相互对立的阴阳双方中的任何一方都包含着另一方,即阴中有阳,阳中有阴 阴阳互藏是阴阳双方交感的动力根源 阴阳互藏是阴阳消长与转化的内在依据
阴阳转化
物极必反
1.渐变
2.突变
阴阳消长
五行学说
应用
滋水涵木法,益火补土法,培土生金法,金水相生法
抑木扶土法,培土生金法,佐金平木法,泻南补北法
见肝之病,则知肝当传之于脾,故先实其脾气
虚则补其母,实则泻其子
视其外应,以知其内脏
“以情胜情”之法
内容
五行母子相及
母病及子
子病及母
“子病犯母”“子盗母气”
五行相生相克
克我者为我所不胜,我克者为我所胜
五行相乘相侮
五行相乘,是指五行中一行对其所胜的过度制约或克制。 五行相侮,是指五行中一行对其所不胜的反向制约和克制。
概念
五行的含义
即木火土金水五种物质及其运动变化
五行的特性
木曰曲直,火曰炎上,土爰稼穑,金曰从革,水曰润下
奇恒之腑
脑
脑为髓之海 诸髓者,皆属于脑
主宰生命活动
主司感觉运动
主司精神活动
生理功能
髓
骨
脉
胆
女子胞
与天癸的关系
女子七岁,肾气盛,齿更发长。 二七,而天癸至,任脉通,太冲脉盛,月事以时下,故有子。 三七,肾气平均,故真牙生而长极。 四七,筋骨坚,发长极,身体盛壮。 五七,阳明脉衰,面始焦,发始堕。 六七,三阳脉衰于上,面皆焦,发始白。 七七,任脉虚,太冲脉衰少,天癸竭,地道不通,故形坏而无子也。 丈夫八岁,肾气实,发长齿更。 二八,肾气盛,天癸至,精气溢泻,阴阳和,故能有子。 三八,肾气平均,筋骨劲强,故真牙生而长极。 四八,筋骨隆盛,肌肉满壮。 五八,肾气衰,发堕齿槁。 六八,阳气衰竭于上,面焦,发鬓颁白。 七八,肝气衰,筋不能动。 八八,天癸竭,精少,肾脏衰,形体皆极则齿发去。
与脏腑的关系
女子以血为本 与心肝脾肾关系密切
与心、肝、脾、肾最为密切
与经脉的关系
与冲、任二脉关系最为密切
与脏腑经脉的关系
主持月经
孕育胎儿
生理功能
藏象学说
奇恒之府
脑、髓、骨、脉、胆、女子胞
藏而不泻,满而不实
五脏
肝、心、脾、肺、肾
藏而不泻,满而不实
六腑
胆、小肠、胃、大肠、膀胱、三焦
泄而不藏,实而不满
特点
五官
目、舌、口、鼻、耳
五体
筋、脉、肉、皮、骨
五志
怒、喜、思、悲、恐
羽、咸、黑、藏、寒、北、冬
肾、膀胱、耳、骨、恐 唾、沉、发、栗、志
商、辛、白、收、燥、西、秋
肺、大肠、鼻、皮、悲 涕、浮、毛、咳、魄
宫、甘、黄、化、湿、中、长夏
脾、胃、口、肉、思 涎、缓、唇、哕、意
徵、苦、赤、长、暑、南、夏
心、小肠、舌、脉、喜 汗、洪、面、忧、神
角、酸、青、生、风、东、春
肝、胆、目、筋、怒 泪、弦、爪、握、魂
金
土
火
水
木
中医基础理论(一)
六腑
胆
胆者,中正之官,决断出焉 胆者,中精之腑
贮藏和排泄胆汁
主决断
生理功能
小肠
小肠者,受盛之官,化物出焉 小肠者,受盛之腑
主受盛化物
一是小肠接受由胃腑下传的食糜而盛纳之,即受盛作用。 二是脾气对小肠中的食糜进一步消化,化为精微和糟粕两部分,即化物作用。
主沁别清浊
清者由小肠吸收,经脾气传输全身 浊者由小肠之气的作用,传到大肠
小肠主液
利小便所以实大便
生理功能
胃
胃者,五谷之腑;有“太仓” “五谷气血之海”“五脏六腑之海也”之称
生理特性
胃气下降
喜润恶燥
主受纳水谷
主腐熟水谷
生理功能
大肠
大肠者,传导之官,变化出焉
主传化糟粕
大肠主津
膀胱
膀胱者,州都之官,津液藏焉
汇聚水液
贮存和排泄尿液
三焦
三焦者,决渎之官,水道出焉
通行诸气
运行津液
生理功能
上焦如雾,中焦如沤,下焦如渎
孤府
五脏
肝
肝者,将军之官,谋虑出焉 肝者,罢极之本,魂之居也
主疏泄
促进脾胃运化和胆汁的分泌排泄
促进血液和津液的运行输布
促进排精和行经
调畅情志
主藏血
化生和濡养魂,维持正常神志及睡眠
濡养肝及筋目
为经血之源
涵养肝气
调节血量
防止出血
生理功能
生理特性
喜条达而恶抑郁
肝为刚脏
肝气升发
心
心者,君主之官也,神明出焉 心者,生之本,神之变也
主藏神
广义之神
广义之神,是整个人体生命活动的主宰和总体现
狭义之神
狭义之神,是指人的意识,思维,情感,性格等精神活动。
生理特性
心为阳脏而主通明
心气下降
主血脉
心、血、脉三者密切相连
血液在脉中正常运行,必须以心气充沛,血液充盈,脉道通利为基本条件,其中,心脏的正常搏动起着主导作用
主行血
主生血
生理功能
脾
脾胃,仓廪之官,五味出焉
主运化
主运化水谷精微和津液
运化食物
水谷精微
运化水液
津液
脾气转输津液的途径及方式有四: 一是上输于肺 二是向四周布散,以灌四傍 三是将胃,小肠,大肠中的部分水液经过三焦下输膀胱 四是居中而枢转津液
生理特性
脾为后天之本,气血生化之源
脾喜燥恶湿
有脾生湿、湿困脾、 脾恶湿、脾燥则升等说法
脾主升清
脾为孤脏
主统血
指脾气具有统摄,控制血液在脉中正常运行而不逸出脉外的作用。
生理功能
肺
肺者,相傅之官,治节出焉 肺者,气之本,魄之处也
主气司呼吸
主呼吸之气
主一身之气
对宗气的生成
对全身气机的调节
生理特性
肺主宣发肃降
肺为华盖
肺为娇脏
朝百脉,主治节
主行水
肺气的宣发和肃降运动推动和调节全身水液的输布和排泄
生理功能
肾
肾者,作强之官,伎巧迎焉 肾者,主蛰,封藏之本,精之处也
生理特性
主蛰守位
肾气上升
主纳气
肺为气之主,肾为气之根
藏精
主生长发育生殖与脏腑气化
主水
绪论
中医学的基本概念
中医学是发祥于中国古代的研究人体生命、健康、疾病防治的科学。 中医学具有独特的理论体系,丰富的临床经验和科学的思维方法。
整体观念
辨证论治
病,证,症
异病同治 同病异治
辨证
论治
中医学理论体系
形成
形成的基础
古代自然科学的渗透
古代哲学思想的影响
对生命现象的长期观察
长期医疗经验的积累
初步形成
发源于先秦之春秋战国 最迟在战国至秦汉时期 已初步形成
形成的标志
《黄帝内经》《难经》 《伤寒杂病论》《神农本草经》四大经典 标志着中医理论体系的确立
中医理论体系形成的标志
《黄帝内经》是我国现存最早的一部医学著作 是中医理论体系形成的标志, 为中医学的发展奠定了坚实的理论基础
医家之宗
巜伤寒杂病论》东汉末年张仲景
我国第一部临床医学专著发展和完善了六经辨证和脏腑辨证体系。 树立了辨证论治的原则和典范,被称为方书之祖。 尤其在脉诊和经络命名三焦方面补之不足。
巜神农本草经》我国最早的药学专著
根据药物毒性的大小,分为上,中,下三品。提出四气五味的药性理论。
发展
魏晋隋唐宋时期
晋·皇甫谧巜针灸甲乙经》
我国现存最早的针灸学专著
晋·王叔和《脉经》
第一部脉学专著 论述24病脉 提倡寸口诊法
隋·巢元方《诸病源候论》
我国第一部病因病机证候学专著
唐·孙思邈《千金方》
我国第一部医学百科全书
宋·陈无择巜三因极一病证方论》
提出“三因学说”
内因:七情内伤
外因:六淫
不内外因:刀虫兽伤
宋·钱乙巜小儿药证直诀》
发展了辩证论治的理论体系
金元四大家
明清时期
精气学说
概念
精气
精
源于“水地说”
气
源于“云气说”
内容
1、宇宙万物是由精或气构成的. 精气两种存在形式:①无形状态②有形状态 2、精气是天地万物相互联系的中介
精气的运动和变化
气机
气的运动称为“气机”
主要有升、降、聚、散四种
天地精气化生为人
阴阳学说
概念
含义
是对自然界相互关联的某些事物或现象对立双方属性的概括
相对性和绝对性
相对性
因比较的对象的改变而改变
阴阳属性可互相转化
阴阳之中复有阴阳
不可变性,即绝对性
内容
对立制约
属性相反的阴阳双方在一个统一体中的相互斗争、相互制约和相互排斥o
互根互用
指一切事物或现象中相互对立着的阴阳两个方面,具有相互依存,互为根本的观系。
孤阴不生,独阳不长 阴阳离决,精气乃绝
阴在内,阳之守也; 阳在外,阴之使也
交感互藏
阴阳交感,是指阴阳二气在运动中相互感应而交合o 阴阳交感是宇宙万物赖以生成和变化的根源 阴阳互藏是指相互对立的阴阳双方中的任何一方都包含着另一方,即阴中有阳,阳中有阴 阴阳互藏是阴阳双方交感的动力根源 阴阳互藏是阴阳消长与转化的内在依据
阴阳转化
物极必反
1.渐变
2.突变
阴阳消长
五行学说
应用
滋水涵木法,益火补土法,培土生金法,金水相生法
抑木扶土法,培土生金法,佐金平木法,泻南补北法
见肝之病,则知肝当传之于脾,故先实其脾气
虚则补其母,实则泻其子
视其外应,以知其内脏
“以情胜情”之法
内容
五行母子相及
母病及子
子病及母
“子病犯母”“子盗母气”
五行相生相克
克我者为我所不胜,我克者为我所胜
五行相乘相侮
五行相乘,是指五行中一行对其所胜的过度制约或克制。 五行相侮,是指五行中一行对其所不胜的反向制约和克制。
概念
五行的含义
即木火土金水五种物质及其运动变化
五行的特性
木曰曲直,火曰炎上,土爰稼穑,金曰从革,水曰润下
奇恒之腑
脑
脑为髓之海 诸髓者,皆属于脑
主宰生命活动
主司感觉运动
主司精神活动
生理功能
髓
骨
脉
胆
女子胞
与天癸的关系
女子七岁,肾气盛,齿更发长。 二七,而天癸至,任脉通,太冲脉盛,月事以时下,故有子。 三七,肾气平均,故真牙生而长极。 四七,筋骨坚,发长极,身体盛壮。 五七,阳明脉衰,面始焦,发始堕。 六七,三阳脉衰于上,面皆焦,发始白。 七七,任脉虚,太冲脉衰少,天癸竭,地道不通,故形坏而无子也。 丈夫八岁,肾气实,发长齿更。 二八,肾气盛,天癸至,精气溢泻,阴阳和,故能有子。 三八,肾气平均,筋骨劲强,故真牙生而长极。 四八,筋骨隆盛,肌肉满壮。 五八,肾气衰,发堕齿槁。 六八,阳气衰竭于上,面焦,发鬓颁白。 七八,肝气衰,筋不能动。 八八,天癸竭,精少,肾脏衰,形体皆极则齿发去。
与脏腑的关系
女子以血为本 与心肝脾肾关系密切
与心、肝、脾、肾最为密切
与经脉的关系
与冲、任二脉关系最为密切
与脏腑经脉的关系
主持月经
孕育胎儿
生理功能
藏象学说
奇恒之府
脑、髓、骨、脉、胆、女子胞
藏而不泻,满而不实
五脏
肝、心、脾、肺、肾
藏而不泻,满而不实
六腑
胆、小肠、胃、大肠、膀胱、三焦
泄而不藏,实而不满
特点
五官
目、舌、口、鼻、耳
五体
筋、脉、肉、皮、骨
五志
怒、喜、思、悲、恐
羽、咸、黑、藏、寒、北、冬
肾、膀胱、耳、骨、恐 唾、沉、发、栗、志
商、辛、白、收、燥、西、秋
肺、大肠、鼻、皮、悲 涕、浮、毛、咳、魄
宫、甘、黄、化、湿、中、长夏
脾、胃、口、肉、思 涎、缓、唇、哕、意
徵、苦、赤、长、暑、南、夏
心、小肠、舌、脉、喜 汗、洪、面、忧、神
角、酸、青、生、风、东、春
肝、胆、目、筋、怒 泪、弦、爪、握、魂
金
土
火
水
木